12
máis novos (…)Non bautizarme amin foi un
bofetón aos outros. Foi unha decisión damiña
nai. Houbo familias que igual se dobregaron a
esa esixencia dos vencedores pero na nosa casa
non. Namiña casa a conduta seguía sendo de
republicanos e socialistas, e entón iso da relixión,
non (…). Namiña casa nunca houbomisas nin
gaitas.Mentres viviu, amiñanai non pisou unha
igrexa”.
Ramiro, fillo póstumo deRamiroPaz
MatildeCaamaño tampouco volveupisar a igrexa
deSanFranciscodespois deque opadre Luís se
negase a interceder pola vidado seu home. Nin ela
ninos seus tres fillos.
E IsidroPaz, fillodeRamiro, loitou sen éxito ata
a súamorteparaque no certificadodedefunción
do seupai non aparecese amentirada hemorraxia
interna:
“El loitoumoito para que aparecese como
fusilado (...) Eu penso que viviu toda a súa vida
con esa amargura, toda a vida…marcouno para
sempre. Non puido ser enteiramente feliz nunca
por culpa diso. Nunca superou o fusilamento do
seu pai”.
LitaGarcía, nora deRamiroPaz
Era imposíbel esquecer oquepasaraperopara
moitas familias era un tema tabú. A señoraPepa
Souto, a nai dePauloNovás, nunca falabadiso, nin
tampoucoCarmen Julián, a viúvadeVíctor Casas,
mais candoos seus fillos foron algomaiores
explicoullo todo. Sen embargo, NievesAdrio, calou
toda a vida. Os netos deGermánAdrio souberon
que fora fusiladopor Rita, a súa viúva, e ata o
díaquemorreuo seupai,Manuel Gamallo, non
souberonque estivera
preso. Escoitáronllo no
velorio a un compañeiro
dopenal deSan
Cristóbal.
Os fillos deAmancio e
MatildeCaamaño eran
maiores e non fixo falla
contarlles nada, nin
tampouco aos netos
porque amemoria e a
dor eran visíbeis:
“Lembro á avoa sempre
chorando, e cando saía
Franco na tele insultábao.
Non o podías nin nomear.
A carta de axuste remataba
co himno e a foto de
Franco e había que estar
pendente e apagala para
que non a vise porque se
puña como unhamoto,
ela que era educadísima (…) Para ela, o seu
home era omellormarido domundo, e para os
fillos omellor pai. Pasaran décadas e ela seguía
chorando por el. Cando eu lle dicía: ‘Pero
avoa, como segue chorando?’Contestábame:
‘Como non, se era o homemáis bo domundo
e omellormarido que puidera ter’… Iso dicía
sempre. (…) Trinta anos despois a carraxe que ela
seguía levando enriba era terríbel e nós sempre
soubemos o porqué, sempre soubemos o que
pasara”.
BegoñaCaamaño, neta deAmancioCaamaño
Parece imposíbel superar ador. AmancioCaamaño
Caamaño, o fillododoutor, cruzou xa abarreira
dos noventa epadece unha enfermidadeque
lle afecta ámemoriamais en novembrodo ano
pasado a súa fillaBegoña atopouno chorando e
preguntoulle:
-Papá, que che pasa?Por qué choras?
-E como non vou chorar se foi en novembro que
mataron aomeu pai…
Pormoitamemoriaqueperda, esadata non a
esquece.
Emáis aínda: Os fillos dos líderes daquela
Pontevedraquepuido ser e non foi, non
esquecerán nunca o seu exemplar comportamento:
“Á nosa casa chegabanmoitos regalos pero tiña
prohibido que os collésemos. Unha vez apareceu
unha señora deMuros cunha pescada emarisco.
AavoaConsuelo negouse a coller aquel presente
mais a señora dixo que o produto se estragaría
porque até a noite non estaría de volta na casa.
Omeu pai tasou todo e deulle os cartos. Non
concebía que a xente prescindise do pouco que
tiña para darllo a quen no o precisaba. Iso, dicía,
facíano os caciques”.
Pura, orfa deRamiroPaz, enUnha vida segada
pola barbarie, deAuroraMarco.
Moitas das familias do 12de novembroparticipan
nos actos de homenaxeque cada anoorganiza o
ConcellodePontevedra. Emesmo nisoherdaron a
sementede solidariedade e xustizados seus:
“Cando tiven que intervir na homenaxe quixen
lembrar non só aos do 12 de novembro senón
a todas as vítimas, porque todos fomos vítimas.
Os quemataron, os que sufriron e estiveron no
cárcere durante anos...Hai que lembrar a todos
porque todos sufrimos”.
JoséLuís, fillo póstumo de JoséAdrio
MatildeCaamaño eo seufilloAmancio
