6
polas balas. Aos seus vinte anos, opelodeElena
quedara totalmentebranco tras asistir aos xuízos
celebrados naqueles días enPontevedra.
Nas causas dadefunciónos certificadosmentiron
demorte, rexistrandohemorraxias internas onde
deberíadicir asasinato.
Nas familias estourouun horror que se íaprolongar
e agrandar durantedécadas.
Os oitos orfos deRamiroPaz estaban sós na casa
pois Lola Lois fora aBurgos pedir clemencia:
“Aquilo foi un desastre: todos os irmáns a gritos.
Os pequenos non se darían tanta conta pero os
que quedamos da primeiramuller non sabiamos
cal sería a nosa sorte...foi unha nenezmoi triste”.
Fina, orfa deRamiroPaz
Esa última
noite
pasáraa
a nai de
JoséAdrio,
María
Barreiro,
rezando.
Levabadías
pedíndolle
a eseDeus
noque o
seu fillonon
críaque lle
demostrase
que se equivocaba salvándolle a vida. Cando
chegaronparadicirlleque o fusilarían ao chegar
a alba, púxolle a rezar paraque non amencese, e
mesmo xamorto seguiu rezandoparaque o seu
Deus lle salvase a alma ao fillo ateo.
Eles non imaxinaranque acabarían ante un
pelotónde fusilamento ede feito, algúns tiveran
oportunidadede fuxir e nono fixeron. Bibiano
FernándezOsorio-Tafall, primeiro alcaldeda II
República enPontevedra e nomomentodogolpe
subsecretariodeGobernación,mandou aVíctor,
o seu chofer, recoller o seubo amigoPauloNovás
parapasalo aPortugal. Omestre negouse:
Por que
voumarchar se non fixennadamalo?
Esemesmo
día, o 2de agosto, levárono áEscolaNormal de
Pontevedra e tresmeses despois foi fusilado.
TaménValeriano, o chofer do sanatoriodeAmancio
Caamaño ofreceulle ao seu xefe sacalodopaíspor
Portugal. O seuplan era ir en coche ata a fronteira
e logometelo na auga e rematar o traxecto a nado,
aproveitandoque odoutor Caamaño era ungran
nadador. Pero nonquixo. Dixoque non fixera nada
malo e negouse amarchar:
“El era un políticomoimoderado que se negou
a armar o pobo. E pecou de inocente tamén
porque dixo que non fixera nadamalo e non tiña
porqué fuxir…O chofer dicíalle que o sacaba
pero el contestaba que non, que porqué ía ter que
marchar se non fixera nada”.
BegoñaCaamaño, neta deAmancioCaamaño
Omesmopasou conRamiroPaz. Asmonxas
que traballaban con el noHospital ofrecéronlle
disfrazarse cun hábitodunmonxe e fuxir, peronon
quixo alegandoque non fixera nada reprobábel.
Cando xa estaba retido nas dependencias
sanitarias, o seugardián insistiulleque saíse
pola fiestra, que nondaríaparte, pero foi en van.
Quedou alí ata ser trasladado ao cárcere. E logo,
cando souboque o fusilamento era inevitábel,
mandou ir un fotógrafo a aquela celaque a súa
pequenade cinco anos tanto lle cheiraba a
verdura cocida, e fixo un retratoparapermanecer
namemoriadaHistoria. E aíndaque o silencio
imposto imperoudurantemoitos anos, a súa
descendenciamilitou sempre namemoria, como
fora a vontadedePaz.
A presión sobre a familia, un pingar
continuo
Amorte, tandemoledora, apenas foi oprincipiodo
sufrimentodas familias dos asasinados. Enmoitos
casos, a represióndirecta afectou a varios dos
seusmembros: CelestinoPozaPastrana e o seu
pai estiveronmeses detidos e, cando xa acadaran
a liberdade, seguían vixiados emesmo en arresto
domiciliario sempreque algúndirixente franquista
visitabaPontevedra:
“O avó saíu de San Simón en 1941. Ao principio,
cando viñaFranco aGaliza, collíano a el, a
Tino e a outros rojos dePontevedra e levábanos
ao cárcere de
Vigo. Iso era ao
principio. Logo
en vez de levalos,
tíñanos presos a
cada un no seu
domicilio. Non
podíanmoverse e
a policía por alí,
pola nosa rúa”.
Aurora, orfa de
JoséAdrio
Tampouco
amortede
BenignoRey
foi a última
das penas que
sufriu a súa
familia. Os fascistas detiveron a súa nai, Sofía
Pavón, viúvadesde 1934deArturoRey, -quen fora
tenente alcalde enPontevedradurante omandato
deOsorio-Tafall-, e taménos seus irmánsArturo
eXulio e as irmás Teresa, Lola, Fefa eSofía. As
FefaRey enMontserrat
FillosmaioresdeRamiroPaz
