11
“Lembro
que de neno,
cando iamos
de vacacións
aGaliza
pasabamos pola
casa dosArruti.
Tanto Josefina
como a súa filla
foron sempre
moi amábeis con
nós, deixábanos
as chaves
e iamos ao
panteón pórlle
flores aomeu
pai. Os seus restos estiveron alí, nun osario,
nunha caixa demetal co seu nome ata que no
2000 fomos buscar as cinzas e enterrámolas en
SanAmaro nun nicho que agora si ten o nome
domeu pai”.
Víctor, orfo deVíctorCasas
TaménFinaPaz lembra as visitas que con Lola
Lois facía á casadosAdrioPoza:
“Naquela casa si se falaba, cando quedabamos
a soas con elas. Na deGermánAdrio non. Alí
sempre habíamoita xente, igual podiamos facer
un comentario se quedabamos en confianza ou
se nos atopabamos na rúa pero era raro. Nieves
non acostumaba a falar diso... andabas con
moitomedo. Nós, os represaliados, eramosmoi
poucos e eles, os falanxistas, eranmoitos”.
Fina, orfa deRamiroPaz
Gardar amemoria con afouteza
Omedoeragrandeesenembargo, as familias
do12denovembro foroncapacesdeatesourar
amemoriae levar acabo, no tempodomedo,
acciónsdemoitaafouteza, acenosqueagora
podenparecer pequenosperoquedaquelapodían
custarllea liberdadeoumesmoavida.Comoo
deGonzaloAdrio, irmándeJosé, quecando foi
chamadoafilas traso fusilamentodoseu irmán,
negousea formar partedunpelotónde fusilamento:
“Cando estaba facendo o servizo chamárono
para formar parte dun pelotón de execución e el
negouse, que negarse daquela...pero el non foi e
non lle pasou nada”.
JoséLuís, fillo póstumo de JoséAdrio
Foi taménGonzaloAdrioquen, xa endemocracia,
tramitou como avogadomoitas pensións a viúvas
de asasinados enPontevedra, incluídas algunhas
do 12de novembro. Nuncaquixo cobrar por
esa xestión, sópedía comopago unha fotodo
asasinado.
E unha foto fíxolleAmaliaÁlvarez, viúvade
AlexandreBóveda, aCintaRey abrazada ao
árboredaCaeira noque fora asasinadoo seu
fillo. Unha fotoquepode sexa a única imaxeda
zonadas execucións que aínda se conserva.
Tras converterse en
lugar de lembranza
eperegrinación, as
autoridades cortaron as
árbores e as execucións
empezaron a realizarse en
MontePorreiro.
Obrigadas a convivir cos
asasinos dos seus seres
queridos, asmulleres
do 12de novembro non
quixerondobregarse á
impunidade imposta,
eConsueloPastrana
chamoulle asasino aquen
pensaba era o indutor do
asasinatodo seu fillo Luís:
“Ía polaPeregrina
coa avoa (…) e
vexo que lle di a
un home: asasino!
E que el baixa a
cabeza emarcha...
era omédico que ela
consideraba instigador damorte deLuís”.
AuroraAdrio, sobriña deLuísPoza
A familiaPoza sabemoitode acenos resistentes
e sempremantiveron a súa ideoloxía apesar
das durísimas circunstancias nas que se viron
inmersos. CelestinoPoza e o seu filloTino xunto
conoutros reclusos deSanSimón, negáronse
a confesar e a recibir comuñón comotivoda
festividadedopatrón, un acenoquepuido
custarlles caro.
TampoucoosPaz acataron a imposicióndo
catolicismodo novoEstado:
“Cando nacín, no ano 37, nonme bautizaron,
como tampouco bautizaran aosmeus irmáns
PauloNovás
con Josefina
Arruti
CintaReynaárborenaque lle
fusilaronaofillo,VictorCasas
FamiliaPaz
